Anababa | Expertise voor Ouders

© Copyright Applinet Bron: https://www.anababa.nl

Schuldgevoel bij ouders

Veel ouders hebben last van schuldgevoelens. Omdat ze vinden dat ze meer tijd aan hun kinderen zouden moeten besteden bijvoorbeeld. Waar komen die schuldgevoelens vandaan? En zijn ze terecht? Een interessante visie op hedendaags ouderschap.

Een verpletterend gevoel van verantwoordelijkheid

Over het fenomeen schuldgevoel bij ouders heeft de journaliste Kaat Schaubroeck een interessant boek geschreven: ‘Een verpletterend gevoel van verantwoordelijkheid. Waarom ouders zich altijd schuldig voelen.’ In dit boek analyseert Schaubroeck waar dat schuldgevoel bij ouders vandaan komt. Zij legt een aantal tendensen in onze maatschappij bloot en betoogt dat deze het schuldgevoel (dat van nature bij ouders aanwezig is) alleen nog maar aanwakkeren. Onderstaande analyses en observaties komen uit het boek van Schaubroeck.

Wat is schuldgevoel?

Bij schuldgevoel spelen eigenlijk 3 dingen een rol:

  • een verwachtingspatroon of ideaalbeeld (bijvoorbeeld van jezelf als ouder);
  • de ervaring dat het niet lukt om aan die norm te voldoen;
  • het gevoel dat je een keuze had: je had het beter kunnen doen, maar dat heb je niet gedaan.

Normaalgesproken zorgt een schuldgevoel ervoor dat je de juiste keuzes maakt: daardoor houd je rekening met anderen. Maar bij chronisch (of ‘toxisch’) schuldgevoel maak je jezelf onterecht verwijten en probeer je te compenseren voor fouten die je niet hebt gemaakt. Ouders zijn daar extra gevoelig voor.

Ouders en schuldgevoel

Als ouder leg je de lat hoog. Je wilt het beter doen dan vorige generaties. Je hebt een ideaal voor ogen. Tegelijk heeft deze generatie ouders de neiging om zichzelf meer invloed toe te schrijven dan realistisch is. Gaat het goed met je kind? Dan is dat jouw verdienste. Gaat het niet goed met je kind? Dan is dat jouw schuld.

Rol van de maatschappij

De heersende denkbeelden in de maatschappij spelen een grote rol bij deze kijk op ouderschap. Want:

  • de normen voor ‘goed ouderschap’ zijn behoorlijk dwingend;
  • ouders wordt het gevoel gegeven dat ze overal controle over hebben.

Zo lijk je als ouder wel gedoemd om te falen. Schaubroeck vestigt vooral de aandacht op het maatschappelijke aspect: zij laat zien hoe je als ouder overspoeld wordt met normen over wat je moet doen en wat je kunt doen om je kinderen te beschermen. Daardoor word je tot steeds grotere inspanningen gedreven. Tegelijk blijf je het gevoel houden dat je schuld niet ingelost raakt.

Tijd voor je kinderen

Waar ouders zich het meeste schuldig over voelen, is dat zij te weinig tijd doorbrengen met hun kinderen. Hoe meer uren je werkt, hoe groter je schuldgevoel daarover vaak is. Vooral moeders voelen zich schuldig als ze werken. Verschillende onderzoeken tonen echter aan dat ouders tegenwoordig meer tijd met hun kinderen doorbrengen dan vroeger. Hoe kan het dan dat ze zich nog steeds schuldig voelen?

Andere eisen aan ouders

Verschillende historische ontwikkelingen en inzichten in opvoeding hebben ervoor gezorgd dat de eisen die aan ouders worden gesteld systematisch zijn toegenomen. Vanuit de middenklasse in de 18e en 19e eeuw groeide het idee dat moeders altijd bij hun kinderen moeten zijn. Wetenschappers sloten zich daarbij aan: zij goten de opvoeding in strenge regels en bombardeerden het opvoeden van kinderen tot een fulltime dagtaak. Die normen passen niet meer bij onze huidige maatschappij. Maar ze zitten wel nog steeds in ieders achterhoofd. En dat zorgt voor wrijving.

Controle in een risicomaatschappij

We leven in een risicomaatschappij. Als ouder word je voortdurend bewust gemaakt van mogelijke gevaren en overstelpt met adviezen om je kinderen te beschermen. Aan de ene kant krijg je daardoor het gevoel dat je je over steeds meer dingen zorgen moet maken. Aan de andere kant geeft je dat een vals gevoel van controle. Het voelt alsof iedere beslissing, iedere aankoop een gigantische impact op je kind zal hebben. Daarmee ligt de lat dus behoorlijk hoog. En als het niet goed gaat met je kind, zul jij je daarover als eerste schuldig voelen.

Wantrouwen tegenover ouders

De afgelopen decennia is het wantrouwen tegenover ouders toegenomen. Bijna voortdurend rijst de vraag of ouders nog wel in staat zijn om kinderen een goede opvoeding te bieden zonder dat ze door professionals worden bijgestuurd. In het beste geval wordt die bezorgdheid vertaald in vrijwillige opvoedingsondersteuning. Maar steeds meer wint ook het idee terrein dat ouders gestraft mogen worden als hun kinderen strafbare feiten plegen. Ouders de schuld geven van alles wat misloopt met hun kinderen is absurd. Want heel veel andere factoren spelen daarbij ook een rol: erfelijkheid, een gebrek aan maatschappelijke perspectieven, de omgeving, stom toeval. Maar het is de ultieme consequentie van de almacht die aan ouders wordt toegeschreven.

Mannen en vaders

Door toedoen van deskundigen, de kerk, de overheid en een conservatieve burgerij zijn mannen in de loop der tijd naar de rand van het gezin geschoven. Nu worden ze weer naar binnen getrokken, maar dat gaat niet zonder slag of stoot. Niet alleen moeders, maar ook vaders worstelen met het gevoel dat het nooit goed genoeg is. Het is gek dat vrouwen wel naar de arbeidsmarkt toe gelokt zijn, maar dat mannen veel minder de ruimte wordt gegeven om thuis voor hun gezin te zorgen.

Geen gouden tips

Schaubroeck heeft voor de lezers van haar boek helaas geen gouden tips in petto om voor eens en voor altijd met het schuldgevoel af te rekenen. Als die tips er al zouden zijn, is de kans groot dat je er alleen maar meer schuldgevoelens aan overhoudt, is haar redenering. Wel houdt zij een aantal pleidooien om onze samenleving meer ‘oudervriendelijk’ te maken: een samenleving die minder druk uitoefent op en meer respect heeft voor ouders.

Pleidooien van Schaubroeck

  • We moeten werk anders organiseren. Flexibele werktijden, telewerken en een soepele regeling voor deeltijdwerk. Bedrijven die gezinnen ondersteunen met strijkhulp, boodschappendiensten en vakantieopvang voor kinderen. En ouders moeten de vrije tijd met hun kinderen niet volplannen met activiteiten: zomaar wat rondlummelen in de openbare ruimte zorgt voor meer contact en meer sociale structuur.
  • Opvoeddeskundigen moeten de rol van ouders niet overdrijven. Ja, ouders zijn belangrijk. Maar het is niet zo dat ouders almachtig zijn en alles kunnen bijsturen. Schaubroeck vindt ook dat de samenleving het goede voorbeeld moet geven: dat de samenleving dingen van jongeren verwacht die ze zelf niet waarmaakt is vreemd.
  • De overheid zou zich moeten bezinnen op haar rol: welke verantwoordelijkheid legt de overheid bij ouders en wat doet ze zelf? Er moet vooral nadruk zijn op collectieve basisvoorzieningen (zoals goede kinderopvang) in plaats van een steeds meer geïndividualiseerde aanpak. Ouders hebben grote behoefte om met elkaar te praten, te overleggen, dingen te toetsen. Een sociaal netwerk in de buurt is van levensbelang, maar ouders hebben steeds minder en steeds kleinere netwerken. De overheid zou dit soort netwerken moeten stimuleren en faciliteren.
  • Mannen moeten terug naar het gezin. Dat is de laatste stap van de emancipatie. Belangrijk daarbij is de sfeer op het werk: als het gewoon wordt om als man minder te gaan werken als je kinderen krijgt, dan zullen meer mannen die stap zetten. Ouders moeten ook zelf meer een vuist maken om een gezinsvriendelijk beleid af te dwingen.

Check: Het boek van Schaubroeck geeft een interessante kijk op hedendaags ouderschap en de denkbeelden waar je als ouders mee te maken krijgt. Maar echt concrete tips om van je schuldgevoel af te komen staan er niet in. Wat je er wel uit kunt halen is dat schuldgevoelens in de meeste gevallen niet terecht zijn. En dat ze van buitenaf opgelegd of aangepraat zijn. Als je dat weet, is het misschien gemakkelijker om je minder schuldig te voelen.

Bronnen

Auteur: MP. © Copyright Applinet 2009-heden.